Từng bị giáng những đòn bất ngờ và đau đớn, Israel hiện tại áp dụng học thuyết quân sự “tấn công trước để phòng thủ” nhằm bảo đảm an ninh.
Israel có lợi thế đáng kể về không quân so với các quốc gia trong khu vực (ảnh: Times of Israel)
Những đòn phủ đầu và Học thuyết Begin của Israel
Chiến dịch Opera: Israel phá giấc mơ hạt nhân của Iraq
Theo Times of Israel, Iraq khởi động chương trình hạt nhân từ những năm 1960, nhưng phải tới năm 1970, chương trình này mới được thúc đẩy mạnh mẽ. Cuối những năm 1970, Iraq đã mua được một lò phản ứng lớp Osiris từ Pháp.
Israel cho rằng, quốc gia đối thủ như Iraq sở hữu công nghệ hạt nhân là một mối đe dọa trực tiếp. Để đập tan “giấc mơ” hạt nhân của Iraq, Israel bí mật chuẩn bị cho một đòn đánh chớp nhoáng, mang tên “Chiến dịch Opera”. Chiến dịch này do đích thân Thủ tướng Israel Menachem Begin chỉ đạo.
Thủ tướng Israel Menachem Begin – người đạt giải Nobel Hòa bình năm 1978 (ảnh: Times of Israel)
Ngày 7/6/1981, dưới sự yểm trợ của một đội gồm 6 chiếc tiêm kích F-15A, 8 chiến đấu cơ F-16A của Israel xuất kích. Mỗi chiếc F-16 mang theo 2 quả bom Mark-84 nặng khoảng 900kg.
Phi đội Israel vượt qua quãng đường hơn 1.600km từ căn cứ Etzion tới Trung tâm nghiên cứu hạt nhân Al Tuwaitha ở đông nam Baghdad (Iraq), bay qua lãnh thổ các nước Jordan, Ả Rập Saudi (khi đó có thái độ thù địch với Israel) mà không bị radar phòng không phát hiện.
Theo Times of Israel, các máy bay của Israel bay ở độ cao rất thấp, rất gần mặt đất nên tránh được tầm trinh sát của radar.
Khoảng 21h35 ngày 7/6/1981, phi đội Israel thả 16 quả bom xuống Trung tâm nghiên cứu hạt nhân Al Tuwaitha của Iraq. Hai quả trong số đó không phát nổ, nhưng lượng bom còn lại đã đủ phá hủy gần như hoàn toàn cơ sở hạt nhân của Iraq.
Sau chiến dịch, Thủ tướng Begin tuyên bố: “Israel sẽ không bao giờ cho phép bất kỳ quốc gia thù địch nào có vũ khí hạt nhân”.
Tuyên bố này đã trở thành nền tảng của học thuyết mang tên ông.
Theo Britannica, với Học thuyết Begin, Israel sẽ tấn công phủ đầu bất kỳ quốc gia thù địch nào tiến gần đến sở hữu vũ khí hạt nhân. Nếu các đồng minh không can thiệp, Israel sẽ tự hành động, bất chấp các hậu quả về đối ngoại. Điều này được cho là cần thiết vì đối với một quốc gia chỉ rộng khoảng 22.000km2 như Israel, việc để đối thủ sở hữu vũ khí hạt nhân là cực kỳ rủi ro.
Trận chiến trên Bán đảo Sinai năm 1956 (ảnh: History)
Đòn chớp nhoáng kiểm soát bán đảo Sinai
Năm 1956, Tổng thống Ai Cập Gamal Abdel Nasser tuyên bố quốc hữu hóa Kênh đào Suez – tuyến đường hàng hải chiến lược nối Địa Trung Hải với Biển Đỏ. Anh, Pháp phản đối động thái trên và liên minh với Israel để tấn công Ai Cập.
Ngày 29/10/1956, không quân Israel triển khai một loạt máy bay Mustang tấn công các căn cứ của Ai Cập trên Bán đảo Sinai (phía đông Kênh đào Suez) và tìm cách cắt đứt các đường dây liên lạc của quân đội Ai Cập, mở màn Chiến dịch Kadesh.
Cùng lúc đó, 16 chiếc vận tải cơ Dakota của Israel cũng thả Tiểu đoàn dù 890 xuống Bán đảo Sinai, gần đèo Mitla – tuyến đường có vị trí chiến lược trên bán đảo. Quân đội Israel nhanh chóng kiểm soát con đèo này.
Từ phía nam Bán đảo Sinai, các lữ đoàn xe tăng và bộ binh Israel mở đường tiến công vào 3 khu vực Abu-Ageila, Thamad và Sharm el Sheikh. Ở Abu-Ageila, một lữ đoàn xe tăng do đại tá Yehuda Wallach chỉ huy đã đánh bật quân phòng thủ Ai Cập. Quân Israel tiến sâu theo hướng này. Trong khi đó, không quân Israel liên tục oanh tạc các đơn vị tiếp viện của Israel.
Theo History, chỉ trong vòng 6 ngày (29/10/1956 – 5/11/1956), quân đội Israel đã kiểm soát hầu hết Bán đảo Sinai, tạo điều kiện để Anh – Pháp ra điều kiện với Ai Cập và sau đó tham chiến.
Trong Chiến dịch Kadesh, Thống chế Abdel Hakim Amer (chỉ huy quân đội Ai Cập) đã nhận định sai lầm rằng Israel chỉ tiến hành không kích Bán đảo Sinai chứ không triển khai bộ binh. Vì vậy, các đơn vị tiếp viện của Ai Cập hành động rất chậm chạp. Điều này cũng có phần liên quan đến việc lực lượng Israel cắt đứt các đường dây liên lạc của Ai Cập từ trước đó.
Chiến dịch Orchard: Syria thiệt hại nhưng im lặng
Trong hai năm 2006 và 2007, Israel bí mật chuẩn bị cho Chiến dịch Orchard nhằm tấn công phủ đầu, phá hủy một cơ sở hạt nhân của Syria. Trước đó, cơ quan tình báo Mossad nhận được thông tin Syria đang nghiên cứu chương trình hạt nhân ở Deir al-Zor và có một lò phản ứng sản xuất plutonium.
Sau khi thuyết phục Mỹ cùng tham gia nhưng không thành công, Israel quyết định tự tiến hành Chiến dịch Orchard.
Cơ sở hạt nhân Syria ở Deir al-Zor trước và sau khi bị tấn công (ảnh: Reuters)
Đêm ngày 5/9/2007, 8 chiến đấu cơ của Israel (bao gồm 4 chiếc F-16 và 4 chiếc F-15) xuất phát từ căn cứ Hatzerim và Ramon dưới sự yểm trợ của nhiều máy bay tác chiến điện tử. Nhóm chiến đấu cơ bay qua không phận Lebanon và dọc theo lãnh thổ Syria, trước khi xâm nhập và trút khoảng 16 tấn bom xuống cơ sở hạt nhân Deir al-Zor.
Rạng sáng ngày 6/9/2007, phi đội Israel hoàn thành nhiệm vụ và trở về qua không phận Thổ Nhĩ Kỳ. Họ không gặp trở ngại nào khi tấn công, do các hệ thống gây nhiễu đã “che mắt” lưới phòng không Syria.
Syria giữ im lặng và không trả đũa Israel sau vụ tấn công. Đây là điều mà Israel đã dự đoán trước, rằng giới chức Syria muốn giữ bí mật về cơ sở hạt nhân và Damascus không đủ năng lực để tổ chức một đòn trả đũa.
Các cơ sở hạt nhân trên khắp Iran (Đồ họa: Reuters)
Lựa chọn đánh phủ đầu Iran
Ngày 13/6/2025, Israel mở Chiến dịch Sư tử trỗi dậy, một lần nữa áp dụng Học thuyết Begin nhưng với đối thủ lớn mạnh bậc nhất Trung Đông – Iran.
Israel tuyên bố đây là một “cuộc tấn công chính xác, mang tính phòng vệ” nhằm ngăn chặn Iran phát triển vũ khí hạt nhân.
Cuộc tấn công gây thiệt hại lớn, đặc biệt là về nhân sự. Có khoảng 20 chỉ huy cấp cao của Iran thiệt mạng, bao gồm các nhân vật hàng đầu như tướng Hossein Salami – Tư lệnh Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC), tướng Mohammad Bagheri – Tổng Tham mưu trưởng quân đội Iran, tướng Gholam Ali Rashid, lãnh đạo Bộ tư lệnh Trung tâm Khatam al-Anbiya. Tướng Ali Shadmani, người được bổ nhiệm thay thế tướng Gholam Ali Rashid, cũng thiệt mạng sau đó.
Những tướng Iran thiệt mạng sau các đòn không kích của Israel (Đồ họa: Al JAZEERA, Báo Pháp luật thành phố Hồ Chí Minh)
Israel cũng tuyên bố triệt hạ 10 nhà khoa học hạt nhân Iran trong chiến dịch này. Trong đó có ông Fereydoon Abbasi và ông Mohammad Mehdi Tehranchi – 2 nhà vật lý hạt nhân hàng đầu Iran.
Hình ảnh vệ tinh cho thấy cơ sở hạt nhân Natanz của Iran thiệt hại một phần do bị không quân Israel ném bom, nhưng không bị phá hủy hoàn toàn.
Theo New York Times, đòn phủ đầu của Israel hôm 13/6 có nhiều điểm giống với các chiến dịch bất ngờ mà quân đội nước này từng thực hiện ở Iraq, Syria và Ai Cập. Tuy nhiên, trước một đối thủ mạnh như Iran, Israel phải chấp nhận các biến số lớn khi áp dụng Học thuyết Begin, đặc biệt là năng lực trả đũa bằng hàng trăm tên lửa đạn đạo của Iran. Thực tế là Israel đã chịu thiệt hại đáng kể khi hệ thống phòng thủ đa tầng quá tải trước chiến thuật “mưa tên lửa” của Iran.
Theo Jerusalem Post, các chiến dịch tấn công phủ đầu của Israel luôn được “bật đèn xanh” bởi 3 yếu tố: Sự tiến triển của chương trình hạt nhân Iran, học thuyết quân sự và thông tin tình báo. Quân đội Israel luôn hành động trước khi lợi thế tình báo và cơ hội gây thiệt hại tối đa cho đối thủ bắt đầu giảm.
Israel tấn công trúng kho nhiên liệu Iran hôm 15/6 (ảnh: Reuters)
Tư duy “đánh trước” của Israel
Theo The Indian Express, sau bài học bị tấn công bất ngờ vào năm 1973 trong chiến tranh Yom Kippur (do Ai Cập và Syria dẫn đầu), Israel đã áp dụng tư duy “tấn công trước để phòng thủ”. Giới chức quân sự Israel tin rằng nếu để Iran hoặc các nhóm thân Iran tích lũy đủ sức mạnh, vấn đề sẽ trở nên khó giải quyết hơn.
“Sau ngày 7/10, chúng tôi biết rằng không thể để kẻ thù làm cho chúng tôi bất ngờ thêm một lần nào nữa”, Đại sứ Israel tại Liên hợp quốc – ông Danny Danon – trả lời phỏng vấn của NPR hôm 17/6/2025, đề cập đến vụ Hamas tấn công qua biên giới Israel ngày 7/10/2023 khiến hơn 1.200 người thiệt mạng.
“Chúng tôi có thông tin về một chương trình bí mật, đối phương đang sản xuất các bộ phận cần thiết để chế tạo một quả bom. IAEA báo cáo rằng Iran sở hữu đủ nguyên liệu cho nhiều vũ khí hạt nhân. Chúng tôi quyết định đánh một đòn phủ đầu, không chờ đợi và không để bị bất ngờ”, ông Danon nói thêm.
Trong cuộc họp hôm 18/6, Tham mưu trưởng Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF) – tướng Eyal Zamir – nhấn mạnh, Israel đã “học được bài học” từ sự kiện ngày 7/10/2023 và sẽ “không chờ đợi” trước mối đe dọa từ Iran.
Theo Jerusalem Post, trong chiến tranh hiện đại, lợi thế bước đầu luôn dành cho bên tấn công trước và tạo ra bất ngờ.
Iran: Giáng “đòn đau” mà không cần ra tay trực tiếp
Vòng vây của “Trục kháng chiến”
Theo DW, thay vì đối đầu quân sự trực tiếp với Israel (đứng sau là Mỹ), Iran theo đuổi chiến lược “chiến tranh tiêu hao gián tiếp”, gây ra thiệt hại đối với Israel với nòng cốt là các đồng minh trong “Trục kháng chiến”, bao gồm:
– Lực lượng Hamas ở Dải Gaza: Thành lập năm 1987. Ước tính có khoảng 30.000 – 40.000 tay súng. Sở hữu 5.000 – 12.000 rocket, tên lửa các loại. Hamas thường xuyên thực hiện các vụ phóng rocket qua biên giới vào lãnh thổ Israel.
Theo Guardian, từ năm 2001, Hamas đã phóng khoảng 47.000 quả rocket, đạn súng cối vào Israel khiến hàng chục người thiệt mạng và hàng trăm người bị thương. Nhưng các vụ đánh bom tự sát do Hamas thực hiện còn nguy hiểm hơn:
Ngày 27/3/2002, vụ đánh bom do Hamas thực hiện ở khách sạn Park, Netanya (Israel) khiến 30 người thiệt mạng và 140 người khác bị thương.
Vụ đánh bom xe bus ở Haifa (Israel) ngày 5/3/2003 do Hamas thực hiện khiến 17 người thiệt mạng, hơn 50 người bị thương.
– Lực lượng Houthi ở Yemen: Thành lập năm 1994, ước tính có khoảng 350.000 thành viên (bao gồm cả dân quân, lực lượng dự bị chưa được huấn luyện bài bản). Houthi sở hữu 10.000 đến 15.000 tên lửa và rocket các loại. Tháng 6/2024, lực lượng này tuyên bố sở hữu tên lửa Palestine-2 với tầm bắn 2.000km, được thiết kế khá giống với tên lửa Fattah-1 và Kheibar Shekan của Iran. Houthi là lực lượng quân sự mạnh nhất Yemen.
Theo Times of Israel, Houthi hiếm khi tấn công trực tiếp vào Israel (do khoảng cách địa lý xa xôi), nhưng vào tháng 10/2023, lực lượng này tuyên bố ủng hộ Hamas và thực hiện một số vụ phóng tên lửa, UAV vào Israel, gây bất ổn an ninh.
Theo IDF, từ tháng 10/2023 đến đầu năm 2025, Houthi đã phóng khoảng 200 tên lửa và 170 UAV về phía Israel. Hầu hết bị hệ thống phòng không của Israel chặn, nhưng vẫn gây ra thiệt hại trong một số trường hợp.
Ngày 19/7/2024, một UAV phóng từ Yemen vào khu dân cư gần Đại sứ quán Mỹ ở Tel Aviv khiến 1 người thiệt mạng, 10 người bị thương. Ngày 21/12/2024, một tên lửa của Houthi rơi trúng khu dân cư ở thành phố Jaffa (Israel) khiến 16 người bị thương.
Các thành viên Hezbollah được huấn luyện (ảnh: Reuters)
– Hezbollah ở Lebanon: Thành lập năm 1982. Được đánh giá là lực lượng mạnh nhất do Iran hậu thuẫn. Hezbollah có khoảng 50.000 tay súng (chủ yếu được đào tạo bài bản) và sở hữu 50.000 – 100.000 tên lửa/rocket các loại. Hezbollah được đánh giá là mạnh hơn quân đội Lebanon và là đối thủ dai dẳng của quân đội Israel.
Ngày 11/11/1982, một chiếc ô tô chở khoảng 50kg thuốc nổ và bình gas lao vào tòa nhà 7 tầng là trụ sở của IDF ở Tyre (miền Nam Lebanon). Vụ đánh bom do Hezbollah thực hiện khiến 75 binh sĩ và cảnh sát Israel thiệt mạng.
Ngày 4/11/1983, một chiếc xe tải chở khoảng 500kg thuốc nổ đánh sập tòa nhà 3 tầng là căn cứ của IDF tại Tyre. Vụ đánh bom khiến 28 binh sĩ Israel thiệt mạng.
Tháng 10/2023, Hezbollah tuyên bố ủng hộ Hamas và phóng hàng nghìn quả rocket, tên lửa vào các khu vực ở miền Bắc Israel. Các vụ tấn công của Hezbollah (kéo dài đến tháng 11/2024) khiến hàng chục người Israel thiệt mạng và hàng chục nghìn người phải sơ tán.
Ngoài Hezbollah, Hamas và Houthi, Iran còn hậu thuẫn nhiều nhóm dân quân Hồi giáo ở Iraq, Syria, Bahrain, Afghanistan và Pakistan.
Theo The Drive, với lực lượng “ủy nhiệm” đông đảo, Iran không trực tiếp tham chiến, tránh được rủi ro mà vẫn có thể gây thiệt hại đối với Israel. Đổi lại, Iran hậu thuẫn về chính trị và cung cấp các loại vũ khí giá rẻ, công nghệ vũ khí cho các lực lượng này.
Theo Times of Israel, mỗi năm, Iran viện trợ hàng tỷ USD cho các “lực lượng ủy nhiệm” khắp Trung Đông, bất chấp tình trạng kinh tế khó khăn và thiếu hụt năng lượng.
“Tất cả tên lửa mà các bạn thấy ở Dải Gaza và ở Lebanon đều được sản xuất với sự hỗ trợ của Iran”, ông Amir Ali Hajizadeh – chỉ huy Lực lượng hàng không vũ trụ thuộc IRGC – nói hồi tháng 1/2021.
Dải Gaza gần như nằm dưới sự kiểm soát hoàn toàn của Israel (ảnh: Getty)
Hiệu quả đến đâu?
Theo The Drive, về mặt chiến lược, việc sử dụng các “lực lượng ủy nhiệm” là nước đi có hiệu quả lâu dài của Iran và phù hợp với nguồn lực quân sự còn hạn chế của nước này.
Về mặt địa lý, Iran không tiếp giáp Israel. Từ Tehran đến Tel Aviv là khoảng cách 1.600 – 1.800km (theo đường chim bay) và qua lãnh thổ của Iraq, Jordan. Trên lý thuyết, cả Israel và Iran đều không thể triển khai bộ binh để tấn công đối phương. Nhưng bằng các “lực lượng ủy nhiệm” Iran có thể “bao vây” Israel từ Iraq, Syria, Lebanon và Dải Gaza. Ở tây nam Bán đảo Ả Rập, lực lượng Houthi có thể chặn các chuyến tàu chở hàng đến Israel. Đây là lợi thế đáng kể của Iran khi dùng số lượng áp đảo Israel.
Ngày 12/7/2006, chiến tranh Israel – Hezbollah (hay còn gọi là chiến tranh Lebanon) nổ ra và kéo dài 34 ngày, gây thiệt hại cho cả 2 phía. Israel tổn thất hơn 100 binh sĩ trong cuộc chiến này.
Ngày 7/10/2023, Hamas bất ngờ tấn công qua biên giới, khiến hơn 1.200 người thiệt mạng. Nhóm này cũng bắt cóc 250 người đưa về Dải Gaza. Đây là một trong những vụ tấn công nghiêm trọng nhất mà “lực lượng ủy nhiệm” của Iran gây ra cho Israel.
Sau vụ tấn công gây “choáng váng”, Israel mở chiến dịch quân sự ở Dải Gaza, khiến Hamas tổn thất nặng nề. Nhưng Israel cũng tiêu tốn hơn 50 tỷ USD cho chiến dịch này và bị Liên hợp quốc, cũng như nhiều quốc gia chỉ trích vì gây thương vong cho dân thường Palestine, theo Guardian.
Hezbollah và Houthi tuyên bố ủng hộ Hamas, phóng hàng loạt tên lửa và rocket về phía Israel, gây ra một số thiệt hại. Đặc biệt, tháng 11/2023, Houthi tuyên bố tấn công các tàu chở hàng có liên quan đến Israel qua Biển Đỏ và Vịnh Aden, buộc Mỹ phải can thiệp.
Tuy nhiên, “Trục kháng chiến” do Iran hậu thuẫn cũng hứng chịu nhiều tổn thất. Trong chiến dịch quân sự của Israel ở Dải Gaza, kéo dài từ tháng 10/2023, lực lượng Hamas chịu thiệt hại rất nặng và hầu như mất khả năng chiến đấu. Các đòn không kích của Israel cũng khiến nhiều chỉ huy của Hamas, Hezbollah và Houthi thiệt mạng trong khi Iran không thể can thiệp.
Ngày 13/6, Israel mở chiến dịch “Sư tử trỗi dậy” khiến Iran tổn thất nặng về nhân sự và cơ sở hạ tầng. Điều này cho thấy “Trục kháng chiến” do Iran hậu thuẫn là chưa đủ để làm suy yếu Israel.
“Hơn nữa, việc Iran hành động chưa đủ mạnh trong khi Israel liên tục ‘giáng đòn’ vào Trục kháng chiến có nguy cơ làm giảm ảnh hưởng và uy tín của Tehran trong khu vực”, Arman Mahmoudian – chuyên gia phân tích tại Viện An ninh Quốc gia và Toàn cầu USF (Mỹ) – nhận xét.
_____________
Bên trong lòng đất ở Iran cất giấu những bí ẩn gì? Phía sau hệ thống phòng thủ quân sự của Israel còn có gì “bọc lót” an toàn cho cư dân? Mời bạn đọc cùng tìm hiểu cách phòng thủ của hai quốc gia đối địch này trong bài kỳ sau, xuất bản vào 19h ngày 30/6.
Kỳ đầu tiên
12
Cuộc xung đột Iran – Israel đã dừng lại, nhưng những tiếng nổ từ tên lửa Iran và những đòn không kích của Israel vẫn khiến người dân hai nước không…
